Bu bozukluğa sahip bireylerde kişilerarası ilişkilerde ve kendilik algısında tutarsız şekilde duygulanım ve davranışlar gözlenir. Ayrışma bireyselleşme sorunları, duygulanımı denetleme sorunları ile ilgili belirtiler ve yoğun kişisel bağlılıklar temelde görülebilir. Terk edilmeye karşı aşırı korku duyma, sürekli boşluk hissi, ya hep-ya hiç yasasıyla davranma, kimlik karmaşası, kendine zarar verici davranışlar ve öfke patlamaları gibi belirtiler gözlenir.Sınır denmesinin nedeni Psikotik ve Nevrotik KB’ler arasında sınırda olmasıdır. Bu kişiler nevrotiğe evrilebilirler veya çözülüp psikoza evrilebilirler.
Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri
- Gerçek veya hayali bir terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterme (5’inci tanı ölçütünün kapsamına giren intihar ya da özkıyım davranışını buraya sokmayınız)
- Gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelme, gergin ve tutarsız kişiler arası ilişkilerin olması,
- Kimlik karmaşası: Belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısı veya kimlik duyumu
- Kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüsellik
- Yineleyen öz kıyımla ilgili davranışlar, girişimler ve göz korkutmalar,
- Duygu durumunda belirgin tepkiselliğe bağlı değişkenlik,
- Kendini sürekli boşlukta hissetme,
- Uygunsuz yoğun öfke ya da öfkesini kontrol edememe,
- Stres ile ilişkili geçici paranoid düşünce veya ağır dissosyatif semptomlar.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Genellikle biyolojik ve çevresel risk faktörlerinin bir araya gelmesinin, seratonerjik ve dopaminerjik sistemler üzerinden beyin fonksiyonlarının belirli bir seviyesine ulaşmasını sağladığı ve bu durumun da sınırda kişilik bozukluğunun gözlenebilir semptomlarına neden olduğu ifade edilmektedir.Bunlara ek olarak çocukluk dönemlerinde taciz ve cinsel istismar gibi travmatik olayların da etkili olduğunu bulmuştur. Aynı zamanda çocukluk döneminde ailelerin tutarsız sevgi, ilgi tutumları ve yetiştirme tutumları sonucu erken çocuklukta oluşan zayıf, güvensiz bir benlik algısı ve sürekli bir güvenlik ihtiyacı arayışı oluşturabilir.
Psikodinamik Yaklaşıma Göre Borderline Kişilik Bozukluğu
Borderline hastalarda sadece iyi ve kötü kendilik ve nesne tasarımları vardır. Bu kişiler olayları siyah ve beyaz olarak değerlendirirler. Ya hep ya hiç mantığı vardır. kendilerini ya da başkalarını “salt iyi” ya da “salt kötü” olarak görürler. Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler aynı kişiyi bir yüceltirler, bir değersiz görürler. Hiçbir şeyin ortası bulunmaz. Buna split (bölünme) savunma düzeneği olarak isimlendirilir. Borderline olgular yarılma düzeneğinin yanı sıra diğer pek çok savunma mekanizmalarını da kullanırlar.
Bu bozukluğa sahip kişilerin kullandığı diğer savunma düzenekleri yadsıma (inkar) ve yansıtarak özdeşimdir (projektif identifikasyon). Yansıtarak özdeşimde kişi, kendi kabullenemediği duygularını başka bir kişiye yükler, daha sonra o kişiyle özdeşim yaparak bu duygularını yaşar. Yadsımada kişi gerek kendisi gerekse başkaları hakkındaki algı, düşünce ve duygularını yok sayar.
Sınır durumdaki kişiler aslında kendi iyi nesnesi korumaya ve kötü nesneyi dışlamaya çalışır. İyi nesne dediğimiz ihtiyacı hemen karşılayan , ilgilenen nesneyken kötü nesne uzaklaşan, ihtiyaçlarını yerine getirmeyen ya da geç yerine getiren ,kendi ihtiyaçlarına dönen, terk eden nesnedir. Kişi kendini korumak için kötü nesneyi kendinden uzaklaştırır. Bu yüzden reddedilmeyi hissettiği an kendisi terkedilmeden terkeder. Günlük hayattan örnek verecek olursak bir kadın sevgilisi gece boyunca mesajına dönmedi diye ayrılması ve nedenini de karşı tarafa söylememesi.
Borderline Kişilik Bozukluğu Genel Görünümü
Sınırda kişilik bozukluğuna sahip olanlar, gerçek veya hayali terk edilmekten kaçınmak için çaba sarf ederler. Yoğun terk edilme korkuları, yaklaşan bir ayrılığın ya da reddedilmenin varlığına dair algı kişinin öz algısı, duygulanımı, bilişi ve davranışı üzerinde belirgin etkilere sebep olabilir. Birisi bir randevuya birkaç dakika geç kaldığında ya da randevusu iptal etmesi gerektiğinde dahi yoğun bir terk edilme korkusu ve uygunsuz öfke deneyimlerler. Kişilerarası ilişkilerinde önde gelen özellikler terkedilme korkusu ve bağımlılıktır. Partnerinin kendisine bağlı kalmasını sağlamaya çalışır. Aşırı şiddetli durumlarda, intihar edeceğini söyleyerek partnerini tehdit eder.Eğer terk edilirlerse öfke nöbetleri geçirebilir, kendilerine veya başkalarına zarar verebilir veya depresyona girebilirler. Kişiler arası ilişkileri “göklere çıkarma ve yerin dibine batırma” arasında gidip gelmektedir ve bu durum oldukça yoğun ve değişkendir. Bir gün iyi anlaştığı birisiyle ertesi gün o kişiyle arası çok kötü hale gelebilir.
Dürtüselliklerinin fazla olması nedeniyle , kumar oynama, dikkatsiz araba kullanma, tehlikeli cinsel birliktelikler yaşama, aşırı yeme, madde kullanımı gibi uç noktalarda davranışlar sergileyebilirler. Bu bozukluğa sahip bireyler intihar niyeti olmadan çeşitli kendine zarar verme eylemleri de sergileyebilirler. Jiletle kollarını bacaklarını kesebilirler ya da sigarayla bedenlerini yakabilirler. Bu davranışlar zararlı ancak ölüme yol açmayacak kendini cezalandırma davranışlarıdır. Ancak bu davranışları, hızla bağımlılık oluşturan davranışlara dönüşürler. Borderline bozukluğuna sahip çoğu birey ölmek için intihar etmezler.
Bu kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler, genellikle içsel olarak yoğun boşluk hissi duyarlar. Bu durumu hafifletmek için sivri nesnelerle kendilerini kesme ve yaralama eğilimindedirler. Her zaman bu kadar yüksek tehlike içeren davranışlar olmayıp bir gecede 3 paket sigara içmek gibi davranışlar da gözlemlenebilir.
Kronik kimlik sorunları ve dengesiz bir benlik duygusu hâkimdir. Tutarsız bir benlik algıları vardır. hiçbir şey yokken kendini çok başarısız hissedip sonrasında kendini çok yetenekli hissedebilirler. Bu ikili tutum sadece kendilerine karşı değil diğer insanlar için de geçerlidir. Başkaları da bir çok yetenekliyken diğer gün beceriksiz olarak görebilir.
Ayrıca kısa, strese bağlı paranoid düşünce veya ciddi dissosiyasyon yaşayabilirler. Birden gözleri görmez parmakları tutmaz hale gelebilir. Bir başka şekli de iletişim kurmakta zorlanma, kendini ifade edememe, konuşma sırasında zorlanma ve benzeri şekillerde ortaya çıkar.
Borderline Kişilik Bozukluğu Yerleşik Düşünceler
Borderline kişilik bozukluğuna sahip kişiler kendilerine dünyaya ve geleceğe dair olumsuz inançlar beslerler.
“Dünya tehlikeli ve güvenilmez bir yer’’
“Ben güçsüzüm ve zarar görebilirim’’
‘’Ben işe yaramaz birisiyim, ben sevilecek birisi değilim’’
‘’ Herkes beni terk edecek, beni terk etmemelerini sağlamalıyım’’
Bipolardan Farklı olarak Borderline Kişilik Bozukluğu
Bipolar rahatsızlık bir psikotik rahatsızlıktır. Borderline ise kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. İkisinin benzer belirtileri olduğu için birbiriyle karıştırılabilmektedir. Bipolar bozukluğun en belirgin semptomları arasında ani duygu durum değişimleri, yüksek enerji seviyeleri ve yoğun depresif dönemler yer alırken borderline kişilik bozukluğunda kendine zarar verme davranışları , öfke patlamaları ve terk edilme korkusu gibi semptomlar ön plandadır. Bipolarda ilaç tedavisi varken borderline bozukluğunda tedavi daha çok terapi odaklıdır.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Borderline kişilik bozukluğu için aktarım odaklı psikoterapi, bilişsel davranışçı terapi, psikodinamik terapi kullanılan yöntemler arasındadır. Bir noktada kişinin duygu durumunu dengelemek için ilaç tedavisi de psikoterapi seansları ile birlikte tercih edilebilir. Yine de tek başına ilaç tedavisi tercih edilmez.
Seansın içindeki duygu dalgalanmaları da yaşanabilmektedir. Bu kişiler bu dalgalanmalarını kendileri bile tolere etmekte güçlük yaşarlar. Terapisti de bir gün göklere çıkarır, başka bir gün yere vurur. O yüzden terapistin çok tutarlı olması lazım ki danışan bütün tutarsızlıklara rağmen dünyanın o kadar da kötü bir yer olmadığını görebilsin.