İnsanlara güvenmeme ve şüphecilikle karakterize olan paranoid kişilik bozukluğunda duygularının sorumluluğunu reddetme ve sorumluluğu başkasına yükleme tipik özelliktir. Çabuk kızarlar, öfkelidirler ve diğerlerine karşı düşmanca hisler beslerler.Başkalarının kendisini sömürdüğünden, aldattığından ya da kendisine zarar vereceğinden kuşkulanır.Bu yüzden aşırı tetikte olurlar ve insanlara sır vermekte zorlanırlar. Eleştirilere karşı aşırı duyarlı olmalarından ve başkalarını hemen suçlama eğilimlerinden dolayı, sıklıkla diğer insanlar tarafından tercih edilmezler ve yalıtılmış bir yaşamları vardır
Paronoid Kişilik Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri
- Kişi, gerekçesi olmadan başkaları tarafından sömürülme, zarar görme ve aldatılma şüphesindedir.
- Kişinin arkadaşlarının ya da iş arkadaşlarının sadakati ya da güvenirliği konusunda haksız şüpheleri vardır.
- Kişi, başkalarına güvenmek konusunda isteksizdir çünkü verdiği bilgilerin kendisine karşı kötü amaçla kullanılacağına dair yersiz korku duyar.
- Kişi, başkalarının kendine karşı iyi niyetli davranışlardan ya da açıklamalarından gizli anlamlar çıkarır.
- Kişi, sürekli kin tutar (hakaretleri, kırgınlıkları ve saygısızlıkları affetmemek gibi).
- Kişi, karakterine ya da saygınlığına karşı saldırılar algılar ve öfkeli tepkiler gösterir.
- Kişinin eşine ya da cinsel partnerinin sadakatine ilişkin haksız yere şüpheleri vardır
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Paranoid kişilik bozukluğunun tam nedeni net olarak belirlenememekle birlikte, genellikle karmaşık bir etkileşim modeline bağlı olduğuna inanılmaktadır. Bu etkileşim modeli, genetik faktörler, çevresel etkenler ve bireysel deneyimleri içerir. Paranoid Kişilik Bozukluğu’nun yakın akrabalarında şizofreni ve sanrısal bozukluğu olan kişilerde daha yaygın olması, iki bozukluk arasında genetik bir bağlantı olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca çocukluk dönemindeki travmatik olaylar veya olumsuz deneyimler, paranoid kişilik bozukluğunun gelişimine katkıda bulunabilir. Özellikle güvenin sarsılması, aile içi çatışmalar, istismar veya ihmal gibi faktörler, bireyin başkalarına karşı güvensiz ve şüpheci bir tavır geliştirmesine neden olabilir . Bireyin yetiştiği ortam da önemli bir rol oynar. Örneğin , ailenin diğer insanlara karşı şüpheci olması ya da sürekli olarak eleştirel bir ortamda büyümek de bozukluğun gelişmesinde rol oynar.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Genel Görünümü
Bu bireyler başkalarının kendileri için komplo kurduğunu düşünür.Ellerinde yeterli kanıt yokken, başkalarının onları sömürdüğünü, zarar verdiğini düşünür veya aldattığından şüphe duyarlar buna ek olarak ellerinde yeterli kanıtı olmadığı hâlde arkadaşlarının eşinin ya da cinsel birliktelik yaşadığı partnerinin sadakatinden asla emin olamazlar. Başkalarının davranışlarını ve niyetlerini olumsuz yorumlamaları nedeniyle affedici değillerdir ve diğerlerine kin güderler. Aldatıldıklarını düşündüklerinde öfkelenirler, öfke ve kıskançlık duyguları yoğundur.
Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler genellikle resmi veya ciddi bir tavra bürünmekte, sürekli bir gerginlik duruşunu sergilemektedirler. Diğer insanlara karşı mesafeli davranırlar, sıcak ve samimi tavırları bulunmaz. Acı çeken insanlara karşı sert bir duruşları vardır. Duygulanımları kısıtlı olup, duygusal tepkileri yok gibidir. Güce ve makama büyük saygı duyarken, zayıflara karşı hoşgörüsüz ve küçümseyicidirler.
Kendi hatalarını kabul etmekte de zorlandıkları için eksikliklerinin sebebini başka insanlara yükleyerek benlik saygılarını korumaya çalışırlar. İnsanlara derin duygularını göstermekte zorlanırlar. Her an küçük düşürülebilecekleri, zarar görebilecekleri veya tehdit altında hissettirilebilecekleri olasılığını göz önünde bulundurdukları için sürekli tetiktedirler ve kendilerini bu tür saldırılardan korumak istemektedirler. Başkalarına güven duymadıkları için kendi kendilerine yetmeye ve özerklik sağlamaya ihtiyaçları çok fazladır ve sadece kendi yaşamları değil, etraflarındakilerin yaşamları üzerinde de kontrol sahibi olmak isterler. Kendilerinden güçlü kişilerin denetimi altına girecekleri konusunda kaygı yaşarlar. Diğer insanları kontrol altında tutmaya çalışmak isterler bu sebeple kendileriyle ilgili yeni güçler geliştirmeye çalışabilirler. Gururlu ve kibirli bir havaya bürünmeye çalışırlar. Bu sayede kontrolün ve gücün kendi ellerinde olduklarını göstermeyi hedeflerler. Sosyal ortamlarda iş bilir, aktif, becerikli görünmeye özel önem verirler.
Bu bozukluğa sahip bireyler klinikte farklı şekilde kendini gösterebilmektedir. Terapi sürecinde, seansların başkaları tarafından izlendiği veya dinlendiği konusunda kuşkular duyabilirler. Terapistin gerçek niyetleri hakkında şüphe içinde olabilirler.
Paranoid Kişilik Bozukluğunda Yerleşik Düşünceler
“Başkalarına güvenilmez, başkalarının bana karşı gizli veya kötü niyetleri bulunmakta veya diğer insanlar aldatıcıdır ve beni incitirler ya da kuyumu kazarlar.”
“Eğer dikkatli olmazsam, başkaları beni kullanır, manipüle eder ya da benden faydalanır.”
“Diğerleri bana dostça davranıyorsa bunun gizli bir nedeni olabilir.”
Şeklinde yerleşik düşünceleri vardır. Bu düşüncelerin altında, kendileri ve dünyaya dair olumsuz inançları vardır.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Paranoid kişilik bozukluğunda kişiler, diğer insanlara karşı güvensiz bir yaklaşım ve kuşku içerisinde oldukları için psikoterapiye ve psikoterapiste karşı güven duymaları tedavinin ilerleyişinde önemli bir rol oynamaktadır. Tedavide güven duygusunun ve benlik saygısının artırılması, sosyal etkileşim ve iletişim konularını da içeren çeşitli terapi yöntemleri uygulanmaktadı. Psikoterapiyle bu kişilere güvenli dünya ve diğerleri temsilleri oluşturmaya çalışılabilir. Terapiyle bir başkasına güvenmeyi, bazı sosyal davranışları, iletişimi ve empati yeteneklerini geliştirebilirler.